Ayahuasca và DMT thường bị nhầm lẫn với nhau trong văn hóa đại chúng, nhưng thực chất chúng là hai chất riêng biệt tác động lên cơ thể và tinh thần con người theo những cách khác nhau. Ayahuasca là một loại đồ uống có nguồn gốc từ thực vật có tính kích thích thần kinh, được sử dụng hàng thế kỷ trong các nghi lễ shaman giáo truyền thống của Nam Mỹ. Trong khi đó, DMT – được mệnh danh là “Phân tử tâm linh” – là một phân tử có mặt trong nhiều loài thực vật và động vật và có thể được sử dụng độc lập. Mặc dù có một số điểm tương đồng về mặt cấu tạo hóa học, những khác biệt giữa Ayahuasca và DMT lại rất đáng kể và có thể ảnh hưởng sâu sắc đến trải nghiệm của người sử dụng.
Gần đây, sự quan tâm đến cả Ayahuasca và DMT gia tăng đáng kể khi ngày càng nhiều người tìm đến chúng vì những lợi ích tiềm năng về mặt tâm linh và điều trị. Tuy nhiên, việc nhầm lẫn giữa hai chất này có thể dẫn đến hiểu lầm và thậm chí là nguy hiểm cho người sử dụng. Trong bài viết này, chúng ta sẽ phân tích sự khác biệt giữa Ayahuasca và DMT, bao gồm cấu tạo hóa học, nguồn gốc và tác động của chúng lên nhận thức. Bên cạnh đó, bài viết cũng sẽ đề thảo luận về những lợi ích và rủi ro tiềm ẩn liên quan đến từng chất, cung cấp cho bạn đọc thông tin cần thiết để đưa ra quyết định sáng suốt về việc có nên sử dụng Ayahuasca hay DMT hay không.
Ayahuasca là gì?
Ayahuasca là một loại đồ uống có nguồn gốc từ thực vật và có tính kích thích thần kinh, từ lâu đã được sử dụng trong các nghi lễ của thổ dân lưu vực Amazon. Thành phần chính của Ayahuasca là sự kết hợp giữa dây leo Banisteriopsis caapi và lá cây chacruna (Psychotria viridis). Lá chacruna chứa dimethyltryptamine (DMT), một phân tử gây ra trạng thái ảo giác. Trong khi đó, dây leo Banisteriopsis caapi lại chứa harmine, harmaline và tetrahydroharmine – đây là những chất ức chế monoamine oxidase (MAOIs). MAOIs có tác dụng ngăn chặn sự phân hủy của DMT, giúp phân tử này hoạt động ngay cả khi được uống. Có thể nói, dây leo đóng vai trò then chốt trong việc kích hoạt DMT có trong lá chacruna.
Mặc dù lá Psychotria viridis chứa DMT gây ảo giác, nhưng khi sử dụng riêng rẽ thì nó không phát huy tác dụng do bị phân hủy nhanh chóng bởi hệ tiêu hóa. Tuy nhiên, khi kết hợp với MAOIs từ dây leo Banisteriopsis caapi, DMT sẽ được bảo toàn và gây ra những ảnh hưởng đến nhận thức.
Ngoài hai thành phần chính, tùy thuộc vào từng vùng miền và tín ngưỡng, các loài thực vật khác có thể được bổ sung vào Ayahuasca để tạo ra những biến đổi trong hiệu ứng của nó. Dưới đây là một số ví dụ:
- Diplopterys cabrerana (chagropanga hoặc chaliponga): Lá của loài thực vật này chứa nồng độ DMT cao, thường được dùng thay thế hoặc kết hợp với Psychotria viridis, mang đến những trải nghiệm khác biệt.
- Mimosa tenuiflora / M. hostilis (Jurema hoặc Tepezcohuite): Vỏ rễ của cây chứa DMT, được sử dụng trong một số công thức Ayahuasca nhất định ở Brazil. Mimosa hostilis còn phổ biến trong việc chiết xuất DMT tại nhà.
- Peganum harmala (Syrian rue): Cây này cũng chứa các chất MAOIs tương tự như trong dây leo B. caapi. Trong một số trường phái, nó được dùng thay thế cho dây leo để tăng cường tác dụng của các thành phần chứa DMT.
- Calliandra angustifolia (Bobinsana): Mặc dù không có hoạt tính gây ảo giác, Bobinsana được cho là có đặc tính dược liệu và thường được thêm vào Ayahuasca vì lý do này. Cây chứa tannin, flavonoid và các hợp chất khác được cho là có tác dụng chống viêm và chữa lành.
Các thành phần hoạt động trong Ayahuasca phối hợp với nhau để tạo ra những trải nghiệm mang tính ảo giác mạnh mẽ kéo dài trong nhiều giờ. Các buổi lễ Ayahuasca thường được tổ chức dưới sự dẫn dắt của một thầy cúng (shaman) hoặc thầy lang (curandero). Buổi lễ thường diễn ra trong không gian có ánh sáng dịu nhẹ hoặc một túp lều nghi lễ, mọi người ngồi hoặc nằm trên chiếu hoặc chăn. Trước khi bắt đầu nghi thức, thầy cúng có thể hướng dẫn cầu nguyện hoặc tụng kinh. Đôi khi, họ còn thực hiện các nghi thức tẩy rửa như xông khói thuốc lá hoặc hương thơm để bảo vệ năng lượng cho người tham gia. Bản thân Ayahuasca có vị đắng và khó uống, thường được dùng thành nhiều lượt nhỏ trong suốt buổi lễ.
Khi hiệu ứng của Ayahuasca bắt đầu xuất hiện, người tham gia có thể trải qua các cảm giác mạnh mẽ về thể chất, hình ảnh ảo giác sống động và cả quá trình giải phóng cảm xúc. Thầy cúng sẽ sử dụng các bài hát hoặc câu thần chú truyền thống (icaros) để dẫn dắt trải nghiệm của người tham gia, mang lại cảm giác an toàn và cân bằng về tinh thần. Buổi lễ có thể kéo dài vài giờ và người tham gia thường được khuyến khích nằm yên hoặc ngồi im lặng cho đến khi Ayahuasca hết tác dụng.
Tuy nhiên, Ayahuasca cũng có thể đi kèm các tác dụng phụ. Thứ nước này có thể gây ra khó chịu về thể chất như buồn nôn và tiêu chảy, đồng thời tương tác với một số loại thuốc hoặc tình trạng sức khỏe nhất định. Trong các nghi lễ shaman giáo truyền thống của Nam Mỹ, việc nôn mửa hoặc thải độc trong buổi lễ Ayahuasca thường được coi là một phần cần thiết và thậm chí có lợi cho trải nghiệm. Hành động này được cho là giải phóng độc tố về thể chất và cảm xúc khỏi cơ thể, bao gồm chấn thương và năng lượng tiêu cực, đóng vai trò quan trọng trong quá trình chữa lành.
Tình trạng pháp lý của Ayahuasca
Vấn đề pháp lý xung quanh Ayahuasca ở nhiều quốc gia khá phức tạp. Chẳng hạn như ở Mỹ, sử dụng và sở hữu Ayahuasca là vi phạm luật liên bang dù vẫn có một số ngoại lệ. Tòa án tối cao Mỹ từng ra phán quyết cho phép các thành viên của Giáo hội Bản địa (Native American Church) được phép sử dụng Peyote – một loại xương rồng gây ảo giác chứa mescaline – trong các nghi lễ tôn giáo của họ. Lập luận tương tự cũng được các giáo hội Ayahuasca sử dụng. Tháng 11 năm 2005, Tòa án tối cao Mỹ thụ lý vụ kiện Gonzales v. O Centro Espirita Beneficente Uniao do Vegetal (UDV) – một giáo hội Brazil sử dụng Ayahuasca trong các nghi lễ. Vào tháng 2 năm 2006, tòa án đã đưa ra phán quyết quan trọng, yêu cầu chính phủ liên bang cho phép UDV nhập khẩu và sử dụng Ayahuasca trong các nghi lễ tôn giáo. Quyết định này dựa trên Đạo luật Tự do Tôn giáo năm 1993 (Religious Freedom Restoration Act), bảo vệ quyền thực hành tín ngưỡng cá nhân mà không bị chính phủ can thiệp. Các giáo hội Ayahuasca khác cũng viện dẫn điều luật này để bảo vệ quyền sử dụng Ayahuasca của mình. Tuy nhiên, tình trạng pháp lý của một số giáo hội vẫn còn nhiều bất ổn và họ từng phải đối mặt với các thách thức pháp lý trong quá khứ. Trái ngược với Hoa Kỳ, một số quốc gia như Brazil cho phép sử dụng Ayahuasca với điều kiện hạn chế.
Bất chấp những rào cản pháp lý, việc sử dụng Ayahuasca đang ngày càng phổ biến. Nhiều nhà hoạt động đang kêu gọi thay đổi luật để cho phép nghiên cứu và sử dụng rộng rãi hơn. Kể từ năm 2019, một số thành phố ở Hoa Kỳ phi hình sự hóa việc sử dụng Ayahuasca và các loại cây “kích thích thần kinh” khác. Oakland, Santa Cruz (California), Ann Arbor (Michigan) và Washington D.C. đều nằm trong danh sách này. Tháng 10 năm 2021, Seattle cũng bỏ phiếu phi hình sự hóa việc trồng và chia sẻ một số chất thức thần bao gồm cả Ayahuasca. Tháng 11 năm 2021, Detroit thậm chí xếp việc cá nhân sở hữu và sử dụng Ayahuasca với mục đích điều trị thành mức ưu tiên thấp nhất của lực lượng thực thi pháp luật.
Tiềm năng của Ayahuasca trong điều trị Rối loạn tâm thần
Ayahuasca đang thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu về khả năng hỗ trợ điều trị các rối loạn tâm thần bao gồm trầm cảm, lo âu, rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) và cả nghiện ngập. Năm 2019, nghiên cứu lâm sàng đối chứng đầu tiên về tác dụng chống trầm cảm của Ayahuasca đã cho thấy kết quả khả quan so với nhóm dùng giả dược. Ngoài ra, Ayahuasca còn được đề xuất như một liệu pháp tiềm năng cho nhiều bệnh lý tâm thần và thể chất khác như trầm cảm, ý định tự sát, lo âu, sang chấn tâm lý, mất mát, nghiện ngập và rối loạn sử dụng thuốc, thậm chí cả các bệnh thoái hóa thần kinh. Thú vị là các nhà khoa học đang nghiên cứu phát triển viên nang chứa Ayahuasca nhằm tái tạo trải nghiệm của nó trong môi trường y tế được kiểm soát.
Tóm lược lại, Ayahuasca là một hỗn hợp đồ uống từ các loài thực vật vùng Amazon, chứa DMT, MAOI và các hợp chất khác, tạo ra những trải nghiệm mang tính ảo giác kéo dài nhiều giờ. Bất chấp những vấn đề phức tạp về mặt pháp lý, Ayahuasca ngày càng được quan tâm như một phương pháp hỗ trợ phát triển bản thân và chữa lành. Nhờ sự lan tỏa về tiềm năng chữa lành của Ayahuasca, các chương trình trị liệu (retreat) sử dụng loại đồ uống này đã trở thành một trong những hình thức du lịch tâm linh phổ biến, cho phép mọi người trải nghiệm Ayahuasca trong môi trường an toàn và có sự hướng dẫn chuyên môn.
DMT là gì?
DMT hay N,N-Dimethyltryptamine, là một chất kích thích thần kinh mạnh được tìm thấy trong nhiều loài thực vật và động vật, bao gồm vỏ cây, lá và rễ của một số loài nhất định. Không giống như Ayahuasca – một hỗn hợp được nấu từ nhiều loại thực vật khác nhau – DMT thường được sử dụng riêng lẻ chủ yếu qua hình thức hút.
Một số người tự chiết xuất DMT tại nhà từ rễ cây họ Mimosa, điển hình như Mimosa hostilis. Quá trình này bao gồm đun sôi nguyên liệu thực vật trong dung môi, lọc bỏ bã và bay hơi dung môi để thu được chiết xuất cô đặc. Các loài thực vật khác chứa DMT đôi khi cũng được sử dụng với mục đích tương tự như chiết xuất Acacia hoặc cỏ lau sậy Phalaris arundinacea.
Chiết xuất DMT có thể tồn tại ở nhiều dạng khác nhau, phổ biến nhất là dạng bột tinh thể màu trắng hoặc vàng, sau đó được hút bằng tẩu hoặc vape chuyên dụng. Ít phổ biến hơn, DMT cũng có thể được uống thông qua một hỗn hợp tương tự Ayahuasca, kết hợp DMT với MAOI (như hạt Syrian rue) để hoạt hóa DMT khi đi vào cơ thể.
Tác dụng của DMT thường ngắn, chỉ kéo dài khoảng 10-15 phút, nhưng lại có thể gây ra những trải nghiệm cực kỳ mạnh mẽ và sâu sắc.”Chuyến đi” DMT được mô tả như một bước đột phá đột ngột và choáng ngợp sang một trạng thái nhận thức hoàn toàn khác, đặc trưng bởi ảo giác thị giác và thính giác mãnh liệt, cùng với cảm giác tan rã bản ngã và bóp méo thời gian. Nhiều người dùng báo cáo rằng họ được đưa đến một “không gian khác,” với trải nghiệm giao tiếp với các “thực thể” trong không gian này. Mặc dù tác dụng của DMT chỉ kéo dài khoảng 10-15 phút, người dùng thường cảm thấy như chuyến đi kéo dài hàng giờ, thậm chí có người cảm thấy như đã sống trọn một kiếp người qua trải nghiệm này.
Tình trạng pháp lý của DMT
DMT (N,N-Dimethyltryptamine) được xếp vào danh mục chất cấm Schedule I tại Mỹ, đồng nghĩa với việc sản xuất, mua bán, sở hữu hoặc phân phối chất này đều là bất hợp pháp. Xếp loại này đặt DMT cùng nhóm với các chất thức thần khác được kiểm soát chặt chẽ khác như psilocybin và LSD. DMT cũng bị cấm tại nhiều quốc gia khác trên thế giới. Tuy nhiên, tình trạng pháp lý của DMT trở nên phức tạp khi xét đến việc sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo và tâm linh.
Ví dụ, một số bộ tộc bản địa ở Mỹ sử dụng các loài thực vật chứa DMT trong nghi lễ Ayahuasca như một phần trong thực hành tâm linh truyền thống của họ. Khung pháp lý của DMT phần lớn xoay quanh việc sử dụng trong nghi lễ Ayahuasca, với hai tiền lệ liên quan đã được đưa lên Tòa án Tối cao Mỹ. Điều quan trọng là phải phân biệt Ayahuasca và DMT khi đánh giá tính hợp pháp, vì hiện tại DMT chưa được công nhận là hợp pháp trong các trường hợp sử dụng tôn giáo, trong khi Ayahuasca đã được chấp thuận. Thậm chí, một số loài thực vật chứa DMT như vỏ cây Mimosa hostilis không nằm trong danh mục cấm và được phép mua bán, nhưng ngay khi được sử dụng để chiết xuất DMT thì chúng sẽ trở thành chất cấm Schedule I.
Tiềm năng của DMT trong điều trị Rối loạn tâm thần
Giống như Ayahuasca, DMT được cho là không gây nghiện và không có độc tính thần kinh. Tương tự các chất thức thần khác, việc sử dụng DMT trong thời gian ngắn thường chỉ đi kèm với một vài tác dụng phụ về thể chất. Nghiên cứu cho thấy khi sử dụng với liều lượng hợp lý trong môi trường được kiểm soát, DMT thường không gây ra các tác dụng tiêu cực về nhận thức, tâm thần hoặc thể chất. Bên cạnh đó, DMT còn được nghiên cứu về khả năng điều trị, chẳng hạn như hỗ trợ cải thiện chứng trầm cảm, rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) và lo âu. Cùng với các chất như psilocybin và MDMA, DMT đang đi đầu trong “cuộc cách mạng dược học tâm thần” nhằm cung cấp phương pháp điều trị thay thế cho những người mắc các rối loạn tâm thần.
Năm 2023, một công ty công nghệ sinh học nghiên cứu khả năng điều trị trầm cảm nặng của DMT là Small Pharma đã công bố kết quả thử nghiệm giai đoạn II sử dụng DMT độc quyền để điều trị rối loạn trầm cảm nặng (MDD). Đáng chú ý, hai phần ba số bệnh nhân tham gia thử nghiệm đã thuyên giảm bền vững sau sáu tháng kể từ khi điều trị, trong đó 64% duy trì trạng thái thuyên giảm trong toàn bộ thời gian sáu tháng.
Trong cùng năm 2023, Small Pharma tiếp tục công bố kết quả nghiên cứu Giai đoạn Ib nhằm tìm hiểu tương tác giữa các thuốc chống trầm cảm nhóm SSRI và phiên bản DMT độc quyền của họ (SPL026). Nghiên cứu cho thấy việc sử dụng phối hợp SPL026 với SSRI có thể mở rộng đối tượng được điều trị và tối ưu hóa quá trình phát triển lâm sàng. Theo thông cáo báo chí của Small Pharma, 100% bệnh nhân dung nạp DMT tốt và không có tác dụng phụ nghiêm trọng nào liên quan đến thuốc được báo cáo.
Tuy nhiên, bên cạnh việc củng cố hiệu quả tích cực từ nghiên cứu Giai đoạn IIa trước đó, kết quả quan trọng nhất là các nhà nghiên cứu nhận thấy tác dụng chống trầm cảm ở nhóm bệnh nhân dùng đồng thời SSRI được gia tăng. Điều này gợi mở khả năng kết hợp DMT với SSRI để gia tăng hiệu quả điều trị rối loạn trầm cảm nặng (MDD) bằng DMT. Tất nhiên, cần có thêm nhiều nghiên cứu để khẳng định hiệu quả này, nhưng đây là một bước tiến đáng kể trong việc xác nhận tiềm năng trị liệu của DMT.
DMT là một chất gây ảo giác mạnh mẽ tạo ra những tác động mãnh liệt và biến đổi lên nhận thức, thường được mô tả như sự “bứt phá” đến một trạng thái thực tại hoàn toàn khác. Mặc dù DMT có thể được sử dụng dưới nhiều hình thức khác nhau, nó vẫn tiềm ẩn những rủi ro và tác dụng phụ, do đó, việc tiếp cận DMT cần được thực hiện thận trọng và tôn trọng các quy định pháp lý.
Tổng hợp các điểm khác biệt chính giữa Ayahuasca và DMT
Mặc dù Ayahuasca và DMT đều là chất chất thức thần tạo ra những trải nghiệm mạnh mẽ và mang tính biến đổi, nhưng giữa chúng có những điểm khác biệt quan trọng:
- Thành phần và hình thức sử dụng: Ayahuasca là một loại đồ uống được nấu từ hỗn hợp các loài thực vật khác nhau ở vùng Amazon. Ngược lại, DMT thường được sử dụng riêng lẻ bằng cách hút hoặc dưới dạng chiết xuất cô đặc.
- Cơ chế hoạt động: Ayahuasca chứa cả DMT và MAOI (chất ức chế monoamine oxidase), giúp DMT hoạt động khi uống, dẫn đến trải nghiệm ảo giác kéo dài và dữ dội hơn so với việc sử dụng DMT đơn thuần.
- Thời gian tác dụng: Hiệu ứng của Ayahuasca diễn ra lâu hơn với thời gian khởi tác chậm hơn DMT. Thông thường mất 20-60 phút để bắt đầu tác dụng và kéo dài đến 6 giờ. DMT thường có tác dụng trong vài giây và kéo dài đến 15 phút.
- Bối cảnh sử dụng: Trải nghiệm Ayahuasca thường được thực hiện trong một nghi lễ tôn giáo dưới sự hướng dẫn của thầy cúng (shaman) hoặc thầy lang (curandero) thông qua các bài hát nghi lễ (icaros) và hỗ trợ về mặt tâm linh. Ayahuasca hiếm khi được sử dụng một mình tại nhà vì mục đích giải trí và thường được khuyến cáo không nên dùng. Ngược lại, trải nghiệm DMT không cần sự hướng dẫn của thầy cúng, và việc sử dụng tại nhà để tự khám phá bản thân khá phổ biến.
- Tác dụng phụ: Ayahuasca có thể gây ra một số tác dụng phụ như buồn nôn và các vấn đề về đường tiêu hóa, được cho là một phần của trải nghiệm. Trong khi đó, DMT thường chỉ đi kèm với một vài tác dụng phụ về thể chất.
- Tính chất gây nghiện: Cả Ayahuasca và DMT đều không gây nghiện và tương đối an toàn khi dùng với liều lượng hợp lý.
- Tình trạng pháp lý: Cả Ayahuasca và DMT đều là chất bị kiểm soát, nhưng Ayahuasca có một số trường hợp ngoại lệ khi được sử dụng trong nghi lễ tôn giáo.
Ayahuasca và DMT đôi khi bị nhầm lẫn với nhau vì cả hai đều chứa DMT, nhưng chúng là hai chất riêng biệt với tác dụng rất khác nhau. Hiểu được những điểm khác biệt này cùng với việc lựa chọn môi trường phù hợp để sử dụng là điều cần thiết để đảm bảo an toàn và có những trải nghiệm tích cực.
1cm2 tổng hợp
