Trong lĩnh vực điều trị tâm lý, liệu pháp sử dụng chất thức thần đang nổi lên như một hướng tiếp cận tiềm năng. Trong khi các chất như psilocybin và MDMA được nghiên cứu rộng rãi, cần sa cũng dần khẳng định vai trò trong việc hỗ trợ điều trị các rối loạn tâm lý kháng trị.
Mặc dù khoa học phương Tây vẫn chưa hoàn toàn công nhận tiềm năng gây ảo giác của cần sa, một bài tổng quan trên tạp chí Journal of Psychopharmacology liều cao THC có thể gây ra các tác dụng phụ mang tính chất ảo giác.
Vậy câu hỏi được đặt ra là: Cần sa có thực sự là chất thức thần không?
Cần sa và khả năng giải tỏa phân ly
Trong quá trình trị liệu bằng chất thức thần, đôi khi bệnh nhân không đạt được trải nghiệm mong đợi, chẳng hạn như hình ảnh biến dạng hay các họa tiết bất tận. Cần sa có thể là chìa khóa để mở ra các hiệu ứng này.
Theo tiến sĩ Saj Razvi, nhà trị liệu tâm lý và nhà nghiên cứu lâm sàng giai đoạn 2 của MAPS, hiện tượng không đạt được trải nghiệm thức thần trọn vẹn có thể liên quan đến “phân ly” (dissociation) – tình trạng tách rời khỏi cảm xúc hoặc ký ức.
Tiến sĩ Razvi, người sáng lập Viện Thân thể Tâm lý học (Psychedelic Somatic Institute), chia sẻ: “Trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần, phân ly thường bị bỏ qua hoặc không được xử lý hiệu quả. Một thành phần chính của cái gọi là ‘kháng trị’ chính là sự phân ly.”
Trong trường hợp người dùng không cảm nhận được tác dụng mong đợi của chất thức thần thì có khả năng chất đó đang va chạm với sự phân ly trong hệ thống của cá nhân, do đó kìm hãm trải nghiệm thức thần.
Ông giải thích: “Sự phân ly có thể khiến cơ thể tiết ra opioid nội sinh để tự gây tê liệt về mặt thể chất, cảm xúc và tâm lý.”
Và đây chính là lúc cần sa phát huy tác dụng. Theo Tiến sĩ Razvi, cần sa có khả năng giải quyết vấn đề phân ly nhanh hơn bất kỳ loại thuốc nào khác mà ông từng gặp.
Nghiên cứu lâm sàng của Tiến sĩ Razvi được thực hiện tại Amsterdam đã cung cấp thêm bằng chứng về vai trò của cần sa trong việc cải thiện hiệu quả điều trị bằng chất thức thần cổ điển như psilocybin. Một số bệnh nhân tham gia nghiên cứu không có phản ứng đáng kể với psilocybin, chỉ cảm thấy những thay đổi nhận thức rất nhẹ. Trong giai đoạn nghỉ giữa các buổi điều trị psilocybin, Razvi đã cho phép những bệnh nhân này thử dùng cần sa.
“Chúng tôi quan sát thấy những người không đáp ứng với psilocybin trước đó lại có phản ứng tích cực với cần sa. Cần sa dường như tác động đến quá trình giải quyết phân ly.”
Điều đáng chú ý là sau ba buổi điều trị bằng cần sa, mức độ phân ly của bệnh nhân giảm đáng kể, dẫn đến trải nghiệm psilocybin hiệu quả hơn trong các buổi điều trị tiếp theo.
Micah Stover, nhà trị liệu tâm lý theo mô hình PSIP của Razvi nhấn mạnh: “Cần sa là một trong những loại thảo dược bị đánh giá thấp và hiểu lầm nhất trong lĩnh vực y học ảo giác.”
“Trong quá trình trị liệu bằng chất thức thần, bối cảnh và môi trường đóng vai trò quan trọng. Nếu bối cảnh không phù hợp, hiệu quả điều trị có thể bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, khi sử dụng cần sa trong một bối cảnh thích hợp, trải nghiệm của bệnh nhân có thể được cải thiện đáng kể,” ông Stover nói.
Cần sa có phải Chất thức thần không?
Mặc dù cần sa có tiềm năng hỗ trợ trải nghiệm ảo giác với các chất thức thần cổ điển (entheogens), bản thân cần sa có thực sự là chất thức thần không?
Một bài tổng quan đăng tải trên tạp chí Journal of Psychopharmacology kết luận liều lượng, môi trường và bối cảnh sử dụng trong các nghiên cứu về cần sa trước đây có thể chưa phù hợp để đánh giá đầy đủ khả năng gây ra trải nghiệm thức thần. Điều này nhấn mạnh nhu cầu tiến hành thêm các nghiên cứu chuyên sâu.
Mặt khác, các bằng chứng cũng chỉ ra liều cao THC có thể dẫn đến những trải nghiệm mang tính huyền bí, một trong những đặc điểm lâm sàng chính của chất thức thần cổ điển.
Theo Saj Razvi, câu trả lời phụ thuộc vào cách định nghĩa “chất thức thần”.
“Theo định nghĩa của tôi, thì cần sa có thể được coi là chất thức thần. Cần sa đưa chúng ta đến ‘ý thức nguyên thủy‘, mang lại cho chúng ta trải nghiệm về ý thức này khác với các chất thức thần cổ điển. Nhưng nhìn nhận một cách tổng thể, cần sa vẫn là chất thức thần vì nó thực sự thay đổi cách thức hoạt động của nhận thức con người.”
Vậy, điều gì khiến cần sa khác biệt so với các chất thức thần khác và tác dụng của nó lên tâm trí và cơ thể khác nhau như thế nào?
Tiến sĩ Razvi nói, với các tryptamine cổ điển, người dùng thường cảm nhận được các trải nghiệm siêu cá nhân như “ý thức hợp nhất và chấp nhận bản thể”. Không giống như tryptamine, MDMA và cần sa thường không gây ra mức độ ý thức siêu cá nhân tương tự.
“Cả MDMA và cần sa đều rất hữu ích trong điều trị chấn thương do bản chất của chúng không siêu cá nhân. Chúng tác động rất cá nhân, không thách thức bản ngã cốt lõi của bạn.”
Một đặc điểm khác mà MDMA và cần sa có chung với chất thức thần là khả năng nâng cao nhận thức về cơ thể và các trải nghiệm tiền cảm giác.
Ravi chia sẻ: “Với nhận thức cảm giác về cơ thể được nâng cao, bệnh nhân có thể chú ý đến những chi tiết rất nhỏ mà thông thường họ không hề nhận thấy.”
Ông cũng nói thêm, một khả năng đáng chú ý khác của cần sa là làm gián đoạn chức năng điều hành não bộ.
“Khả năng kể chuyện, khả năng hoạt động bình thường của tâm trí đều bị cần sa gây rối loạn đáng kể. Tôi nghĩ đây là một trong những lý do khiến cần sa bị nghi ngờ trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần – chúng ta không thể thực hiện liệu pháp tâm lý theo cách thông thường khi sử dụng cần sa.”
Do đó, việc kết hợp các phương pháp trị liệu soma (liệu pháp thân thể) trong quá trình điều trị bằng cần sa không chỉ có lợi mà còn cần thiết. Razvi nhấn mạnh: “Món quà của cần sa là đưa chúng ta đến một lĩnh vực mà các liệu pháp soma có thể phát huy tác dụng.”
Cần sa và trải nghiệm siêu cá nhân
Liệu cần sa có thể đóng vai trò là bước đệm hiệu quả để hướng đến các trạng thái tâm thức phi thường và thức thần? Razvi cho rằng việc củng cố nền tảng vật chất trước khi bước vào các trải nghiệm siêu cá nhân là điều cần thiết.
“Nếu hệ thần kinh của bạn đang trong tình trạng rối loạn (có nhiều yếu tố phân ly), bạn vẫn có thể thực hiện các liệu pháp siêu cá nhân. Tuy nhiên, nền tảng của bạn sẽ không vững chắc và ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị.”
Ông gợi ý rằng những người đang đối mặt với các chấn thương ở cấp độ sinh học tiền cá nhân và hệ thống thần kinh bị tổn thương nên tìm cách giải quyết những vấn đề này trước bằng các phương pháp ít mang tính siêu cá nhân hơn như cần sa và MDMA.
“Tốt nhất là giải quyết lớp nền tảng này trước, sau đó mới chuyển sang các trải nghiệm siêu cá nhân,” ông nói.
“Trong quá trình điều trị, tôi nhận thấy một số bệnh nhân có khả năng tiếp thu những ý tưởng mới và nâng cấp hệ thống niềm tin của họ sau trải nghiệm psilocybin. Điều này có thể rất có lợi vì những niềm tin cũ của họ có thể đã trở nên không còn hiệu quả,” Stover nói thêm.
“Tuy nhiên, thường có sự tách biệt giữa những ý tưởng mới này và cơ thể của họ. Do đó, liệu pháp soma đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Cần sa có thể là một công cụ hỗ trợ đắc lực khi được sử dụng đúng cách trong quá trình điều trị để đồng bộ hóa cơ thể và tâm trí.”
Nghi thức sử dụng Cần sa
Đối với một cộng đồng nông thôn ở Catalonia có tên Wonderland (hoặc País de las Maravillas), cần sa từ lâu đã được sử dụng trong các nghi lễ.
Nghiên cứu về việc sử dụng cần sa trong nghi lễ kết luận rằng các nghi lễ “thậm chí có thể tạo ra những tác động tích cực cho cả cá nhân và cộng đồng bằng cách củng cố mối quan hệ giữa các thành viên”, và “được coi là thực hành tâm linh hoặc tôn giáo, cũng như các hình thức tự chăm sóc và chăm sóc cộng đồng, thay vì liên quan đến phụ thuộc hoặc nghiện chất gây nghiện.”
Nhìn chung, cho dù trong môi trường cộng đồng hay khoa học, bối cảnh đóng vai trò quan trọng và giống như các chất thức thần cổ điển, kết quả của trải nghiệm cần sa phụ thuộc rất nhiều vào cách thức sử dụng chúng.
Trải nghiệm chữa lành với bối cảnh phù hợp
“Không nên vội vàng nghĩ rằng việc hút cần sa sẽ mang lại những trải nghiệm thức thần phục hồi sâu sắc cho hệ thần kinh và chấn thương tâm lý,” Stover cảnh báo.
Giống như các chất thức thần cổ điển, nếu sử dụng cần sa trong nghi lễ hoặc nghi thức thì mối quan hệ giữa những người tham gia đóng vai trò then chốt.
“Tôi cho rằng điều này đúng với tất cả các chất thức thần ở một mức độ nào đó, nhưng chắc chắn là như vậy nếu chúng ta muốn tận dụng cần sa như một phương pháp chữa bệnh theo cách này,” cô nói.
“Tôi nghĩ đây mới là điều quý giá,” Razvi nói thêm. “Chúng ta đang bỏ lỡ những cơ hội trị liệu quan trọng khi sử dụng các mô hình hỗ trợ (sitter model) không dựa trên mối quan hệ. Những tổn thương trong các mối quan hệ của con người đòi hỏi việc chữa lành trong chính các mối quan hệ đó.”
Tiếp tục cuộc tranh luận cần sa có phải là chất thức thần hay không, câu trả lời có vẻ phụ thuộc vào từng chuyên gia.
Tuy nhiên, cho dù cộng đồng nghiên cứu về chất thức thần có công nhận cần sa là chất thức thần hay không thì tầm quan trọng của nó như một dược liệu trị liệu có giá trị là không thể phủ nhận.
Một điều chắc chắn: sức mạnh chữa lành thực sự của các chất thức thần phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm người sử dụng, loại chất, bối cảnh sử dụng và mục đích sử dụng. Xét theo góc độ đó, cần sa xứng đáng được nghiên cứu và thảo luận nghiêm túc trong lĩnh vực y học.
1cm2 tổng hợp
