“Entheogen” đang mang đến một diện mạo mới cho chất thức thần, gợi lên hình ảnh của những phương thuốc thần thánh.
Vào tháng 5 năm 2019, khi Hội đồng Thành phố Oakland nhất trí thông qua việc phi hình sự hóa bốn loại thực vật và nấm có hoạt tính tâm thần một từ mới và bất ngờ đã xuất hiện trong từ điển pháp lý của Mỹ: “Entheogen” (thần dược).
Nghị quyết này liệt kê rõ các loài thực vật và nấm entheogen: xương rồng peyote và san pedro, cây nho và bụi cây dùng để chế biến ayahuasca, nấm psilocybin, và vỏ rễ của cây iboga. Khi phong trào phi hình sự hóa các loại thực vật và nấm entheogen lan rộng khắp nước Mỹ, những nghị quyết tương tự tại Oakland hay Santa Cruz (được thúc đẩy bởi nhóm Decriminalize Nature) đang giúp từ ngữ này tiếp cận một lượng khán giả ngày càng lớn.
Entheogen là gì?
Vậy entheogen thực sự là gì? Nếu hỏi một người đã quen thuộc với thuật ngữ này, bạn có thể nhận được câu trả lời như: “Entheogen là những loại thuốc/thực vật/thuốc chữa bệnh mang lại trải nghiệm tâm linh.”
Từ này bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp có nghĩa là “khơi dậy thần thánh bên trong”. Cụ thể, en (bên trong), theo (thần thánh), và gen (sinh ra).
Một định nghĩa mở rộng được trình bày trong tài liệu chính thức gửi Hội đồng Thành phố Oakland giải thích rằng entheogen đã được các cộng đồng bản địa sử dụng qua hàng thiên niên kỷ cho mục đích chữa lành, khai sáng, sáng tạo và kết nối tâm linh. Nghiên cứu khoa học trong thập kỷ qua cũng đã chứng minh rằng các loài thực vật và nấm entheogen có thể điều trị một loạt bệnh mãn tính: psilocybin (hợp chất chính trong nấm) giúp điều trị trầm cảm, ayahuasca hỗ trợ vượt qua mất mát và nhiều ứng dụng khác. Các tài liệu lập luận rằng việc phi hình sự hóa chúng sẽ “trao quyền cho người dân Oakland tự trồng entheogen, chia sẻ trong cộng đồng và lựa chọn bối cảnh phù hợp với mục đích của họ.”
Bản thân từ này truyền tải ý tưởng về người sử dụng các chất này, cách họ sử dụng, và lý do tại sao họ làm vậy. Khác xa với hình ảnh “ma túy” của những thanh thiếu niên lạc lối hay văn hóa trốn tránh của các hippie, entheogen được xem là công cụ chữa lành, mang tính cộng đồng và tự do cá nhân.
Entheogen và Psychedelics
Entheogen mang theo một mạng lưới các liên tưởng khác biệt rõ rệt so với thuật ngữ psychedelic. Việc sử dụng từ entheogen trong phong trào phi hình sự hóa phản ánh sự thay đổi lớn trong cách chúng ta hiểu về các loài thực vật, nấm và hợp chất tổng hợp vốn thường được gọi là chất thức thần.
Một cái nhìn vào lịch sử của từ này cho thấy tại sao những khác biệt này lại quan trọng. Entheogen không chỉ là một từ mới; nó đại diện cho một thay đổi tư duy từ cách nhìn nhận đơn thuần về chất thức thần như một phương tiện giải trí, đến việc nhìn nhận chúng như công cụ chữa lành, kết nối tâm linh và thúc đẩy sự phát triển con người.
Thuật ngữ “entheogen” lần đầu tiên xuất hiện trong một bài viết ngắn mang tên “Entheogens” được đăng trên The Journal of Psychedelic Drugs năm 1979. Bài viết là sản phẩm hợp tác của một nhóm học giả từ nhiều lĩnh vực bao gồm nhà dân tộc thực vật học, nhà nghiên cứu nấm học, nhà dân tộc nghiên cứu nấm học, và hai nhà nghiên cứu văn hóa cổ điển. Trong số này, ba người làm việc độc lập ngoài hệ thống học thuật truyền thống: R. Gordon Wasson, một cựu nhân viên ngân hàng nổi tiếng với công trình công bố nấm psilocybin bên ngoài Sierra Mazateca, hoàn toàn tự học. Hai người còn lại, Jonathan Ott và Jeremy Bigwood từng học dưới sự hướng dẫn của nhà nấm học Michael Beug tại Đại học Evergreen State vào những năm 1970 nhưng không tiếp tục lấy bằng cao hơn. Đến năm 1978, Ott đã xuất bản ba cuốn sách hướng dẫn thực địa về các loài thực vật và nấm thức thần tại Bắc Mỹ. Chính sự “ngoài lề” này giúp họ tự do khám phá các chủ đề mà học thuật truyền thống cho là thái quá, không chính thống, hoặc thiếu cơ sở.
Mặc dù không hiếm khi các nhà nghiên cứu nghiệp dư đóng góp lớn trong các lĩnh vực như thực vật học hay nấm học, nhưng việc mở rộng nghiên cứu thực vật học để bao quát các chủ đề lịch sử rộng lớn như nguồn gốc tôn giáo là điều hiếm thấy. Hai nhà nghiên cứu cổ điển, Carl Ruck và Danny Staples (cùng làm việc tại Đại học Boston vào thời điểm đó), chuyên về thần thoại cổ đại và đặc biệt quan tâm đến mối liên hệ này.
Bài viết mở đầu với một cái nhìn ngắn gọn về sự nhầm lẫn hiện đại xung quanh loại chất độc đáo này. “Ngôn ngữ được tạo ra và thường phản ánh sự thiếu hiểu biết hoặc định kiến của thời đại,” các tác giả viết. Những hóa chất làm thay đổi nhận thức, gây ra ảo giác và đôi khi dẫn đến trạng thái điên loạn tạm thời này nên được gọi là gì? Các thuật ngữ hiện có đều bị đánh giá là không đầy đủ. Hallucinogen (chất gây ảo giác) bị coi là ám chỉ sự đánh lừa thị giác và hoang tưởng, mang định kiến về cách chúng ta nhận thức thực tế. Psychotomimetic, một thuật ngữ được các nhà tâm lý học sử dụng, có nghĩa là chất gây ra trạng thái tâm thần phân liệt – một định nghĩa rõ ràng không phù hợp.
Ngay cả Psychedelic, một từ được nhà tâm thần học Humphry Osmond sáng tạo vào những năm 1950 trong thư từ với nhà văn Aldous Huxley, cũng bị chỉ trích. Mặc dù ý nghĩa của nó – “hiện thực hóa tâm trí” hoặc “khuếch đại tâm trí” – có vẻ trung lập hoặc tích cực hơn, từ này lại mang liên tưởng không tốt đến văn hóa pop của thập niên 1960, gắn liền với các nhân vật gây tranh cãi như Timothy Leary, Ralph Metzner, và Ram Dass.
Tóm lại, cần một từ mới.
Tái định nghĩa Chất thức thần thành “Thực vật Entheogen”
Các học giả này đối mặt với một vấn đề đặc biệt: Họ cần một từ mới để khôi phục giá trị và tính hợp pháp cho những chất đã bị xã hội gạt bỏ và hiểu lầm. Thuật ngữ này không chỉ cần mô tả chính xác các chất mà còn phải phản ánh lịch sử và ý nghĩa tâm linh mà họ muốn gán cho chúng.
Entheogen thực chất là một cách tái định nghĩa thuật ngữ psychedelic. Trong bài viết gốc, từ này được dùng để chỉ các chất thay đổi nhận thức và tạo ra ảo giác vốn được sử dụng trong lịch sử để kích thích trạng thái xuất thần và chiếm hữu tâm linh. Cụ thể, họ cần một từ để mô tả các nghi lễ sử dụng chất gây ảo giác, điều mà các tác giả cho rằng chính là khởi nguồn của tôn giáo cổ đại qua việc tiêu thụ thực vật hoặc nấm có hoạt tính tâm thần. Lý thuyết này mở rộng để bao gồm hầu như bất kỳ truyền thống nào có lịch sử về tiên tri, thấu thị, và mặc khải.
Tuy nhiên, từ này không ngay lập tức trở nên phổ biến. Trong suốt những năm 1980, nó chỉ xuất hiện trong các tiểu văn hóa ít người biết đến và các nhánh của phong trào thời đại mới. Chỉ đến khi văn hóa rave và psytrance nổi lên vào những năm 1990 cùng với sự bùng nổ của du lịch ayahuasca vào thập niên 2000 và 2010, từ này mới bắt đầu được sử dụng rộng rãi. Ngày nay, entheogen được sử dụng trong một loạt cộng đồng khác nhau từ các ayahuasquero truyền thống đến những người tham gia lễ hội thời đại mới, coi những bữa tiệc kéo dài cả ngày như một dạng nghi lễ xuất thần hiện đại.
Việc sử dụng thuật ngữ entheogen đã kết nối văn hóa lễ hội hiện đại với di sản của các nghi lễ chữa lành và tiên tri thời tiền sử. Không giống như psychedelics, thường hướng về tương lai với viễn cảnh “Thời đại Bảo bình,” entheogen nhìn về quá khứ, khơi dậy mối liên kết sâu sắc với các truyền thống tâm linh cổ xưa.
Khi ai đó nói “Entheogen,” họ có thể đang nói về “Thuốc tâm linh”
Bốn mươi năm sau khi thuật ngữ này ra đời, có vẻ như nó vẫn chưa thực sự thâm nhập sâu vào các tài liệu chính phủ. Larry Norris, đồng sáng lập và thành viên hội đồng quản trị của tổ chức Decriminalize Nature, giải thích lý do họ ưu tiên sử dụng từ entheogen thay vì các thuật ngữ khác. Lý do này nghe có vẻ quen thuộc: “Psychedelics gắn liền với thập niên 60, với phong trào phản văn hóa. Entheogen thì liên quan đến các thực hành đã tồn tại hàng thiên niên kỷ.”
Decriminalize Nature khẳng định rằng entheogen tạo điều kiện kết nối tâm linh với thiên nhiên, một điều vừa cổ xưa vừa mang tính phổ quát. Việc sử dụng thuật ngữ này phản ánh hy vọng rằng tính chất gắn bó với tự nhiên và lịch sử sẽ là điểm chung mà những người từ nhiều nền tảng khác nhau có thể thấu hiểu. Khác với psychedelics, một thuật ngữ gắn bó lâu dài với tầng lớp trung lưu da trắng, entheogen được định vị như một sự phục hồi các thực hành tiền thuộc địa và tri thức bản địa. Đây là phương thuốc tâm linh cổ đại, cầu nối giữa các nền văn hóa bản địa và khoa học hiện đại.
Tuy nhiên với một số người, thuật ngữ này mang lại cảm giác mâu thuẫn. Trong cuốn sách nổi tiếng của mình về liệu pháp chất thức thần, Michael Pollan cho rằng từ entheogen quá nặng nề với các liên tưởng tôn giáo. Nhà hóa học Sasha Shulgin – “cha đẻ của MDMA” viết vào năm 2005 rằng ông thích dùng psychedelic hơn entheogen bởi vì “ít nhất mọi người hiểu tôi đang nói về điều gì.”
Một số nhà phê bình cho rằng thuật ngữ entheogen đi quá xa về một hướng khác, vô tình làm giảm tính hợp pháp của việc sử dụng giải trí tức là sử dụng cho mục đích vui vẻ bởi những người khỏe mạnh. Nếu entheogen mang nghĩa “khơi dậy thần thánh bên trong,” liệu việc sử dụng chúng cho những thú vui tầm thường có bị coi là thiếu tôn trọng, thậm chí là một dạng báng bổ? Khía cạnh đạo đức ngầm trong thuật ngữ này đôi khi khiến nhiều người không thoải mái. Ngoài ra, sự gắn kết khái niệm giữa entheogen và ý tưởng về tính tự nhiên cũng vô tình loại trừ các chất tổng hợp như MDMA hay ketamine – những chất có thể tạo ra trải nghiệm siêu việt và thần thánh đầy sức mạnh.
Cần lưu ý rằng sự gắn kết này là một hiện tượng hiện đại. Trong bài viết gốc, các tác giả đã dành chỗ cho các chất tổng hợp được xem là entheogen “theo nghĩa rộng hơn”, bởi hiệu ứng của chúng tương đồng với việc sử dụng trong nghi lễ truyền thống. Chúng ta có thể suy đoán rằng họ đang nghĩ đến LSD, một chất mà vào thời điểm đó, tiềm năng tạo ra những trạng thái xuất thần là không thể phủ nhận.
Ngay từ đầu, thuật ngữ entheogen đã được gắn liền với ý tưởng về việc sử dụng trong nghi lễ và tôn giáo, trái ngược với mục đích giải trí. Bất chấp những nỗ lực bao gồm của các tác giả, từ này luôn mang theo hình ảnh về một quá khứ nơi con người kết nối với thần thánh thông qua mối quan hệ với thiên nhiên như thông qua các loài thực vật và nấm entheogen. Tầm nhìn này thường hòa quyện với một lý tưởng thời tiền sa ngã khi con người sống hòa hợp với thiên nhiên, đã trở thành một phần ngầm định trong ý nghĩa của từ, đúng như ý định ban đầu của những người sáng tạo.Bất kể những lý thuyết này có chính xác hay không, một điều rõ ràng: thuật ngữ entheogen đã truyền tải ý nghĩa tâm linh và chính trị to lớn mà vô số người tìm thấy ở các loài thực vật, nấm và hợp chất hóa học ngày nay. Ngôn ngữ được tạo ra và trong quá trình đó, nó phản ánh những hy vọng và khát vọng của thời đại.
1cm2 tổng hợp
