Ngày xửa ngày xưa, con người nhìn nhận thiên nhiên như một thế giới sống động nơi chứa các vị thần, các linh hồn, và những thực thể vượt ra ngoài phạm vi văn hóa loài người. Thiên nhiên mang một linh hồn và trái đất là một thực thể đầy sức sống. Trong tâm lý học chiều sâu, khái niệm này được gọi là Anima Mundi: linh hồn của thế giới. Bài viết này sẽ khám phá mối quan hệ giữa chất thức thần, trái đất, và linh hồn của các vùng đất.
Liệu chất thức thần có thể kết nối chúng ta với một trí tuệ không thuộc về con người xuất phát từ chính trái đất hay không? Liệu một số địa điểm có thể mang những năng lượng đặc biệt hay “linh hồn” mà chất thức thần có thể giúp ta cảm nhận được? Và cuối cùng, chất thức thần có vai trò gì khi đứng tại giao lộ giữa thiên nhiên và văn hóa, đặc biệt trong thời kỳ khủng hoảng sinh thái nghiêm trọng này?
Hãy tự hỏi bản thân rằng đã bao giờ bạn cảm thấy mình chìm đắm trong một sự giao tiếp mơ hồ nào đó với một khía cạnh của thế giới tự nhiên trong một trải nghiệm với chất thức thần? Bạn đã bao giờ cảm thấy bồn chồn khi đặt chân đến một nơi nào đó mà không thể giải thích lý do? Hay bạn đã bao giờ trải nghiệm một cảm giác mãnh liệt khi ghé thăm một khu rừng cổ thụ, một vòng tròn đá, hoặc một trong những địa điểm linh thiêng của trái đất?
Thú thật, rất có khả năng là những người đã sử dụng chất thức thần lâu năm đều từng trải qua ít nhất một lần bị thiên nhiên tác động mạnh mẽ đến chuyến đi của họ theo cách mà lý trí không thể lý giải.
Nhưng trước khi tiếp tục, hãy cùng nghe một câu chuyện này.
Ký ức của vùng đất và Chất thức thần
Tôi làm công việc trị liệu bằng chất thức thần với MycoMeditations, một khóa tu psilocybin hợp pháp ở Jamaica. Tôi may mắn có được cái nhìn sâu sắc về hàng loạt trải nghiệm thức thần đa dạng gần như mỗi tuần.
Trong một khóa tu, có một người phụ nữ đã chia sẻ về một hình ảnh lặp lại trong các chuyến đi của mình. Bà kể rằng trong mỗi lần dùng nấm, bà nghe thấy một loại “âm nhạc bộ lạc” – những tiếng trống và hát bằng một ngôn ngữ khó hiểu. Trong lần dùng liều cao nhất lần thứ ba, bà thấy mình ngồi cạnh lửa trại và thoáng thấy những “người” tạo nên âm thanh cuồng nhiệt này. Bà mô tả kỹ lưỡng, đặc biệt là hình dáng đầu nhọn kỳ lạ của họ. Bà không thể giải thích về điều này.
Trùng hợp thay, cư dân bản địa của Jamaica và vùng Caribbean là người Taino đã có một phương pháp gọi là “nắn sọ,” tức là kéo dài hộp sọ cho trẻ sơ sinh. Đây là một nét văn hóa đặc trưng của người Taino, những người từng sống đông đúc nhất ở bờ biển phía nam Jamaica – đúng khu vực mà MycoMeditations đang hoạt động.
Thực tế, khu vực bờ biển này nay được gọi là Treasure Beach nổi tiếng là vùng khảo cổ giàu có về đồ gốm Taino, xác nhận đây là một trong những trung tâm cổ đại quan trọng nhất của người Taino Jamaica.
Một đồng nghiệp của tôi còn nói rằng, việc khách nhìn thấy “những người có đầu nhọn” không phải là điều mới mẻ. Cô ấy không chút ngạc nhiên trước sự trùng hợp tưởng chừng khó lý giải này.
Chúng ta nên hiểu thế nào về điều này? Mặc dù có nhiều nghiên cứu đang được tiến hành, vẫn còn nhiều điều bí ẩn quanh những loài thực vật và phân tử này. Nếu coi trải nghiệm này là vô nghĩa hoặc chỉ là ‘trùng hợp’ thì chẳng khác nào phớt lờ tầm quan trọng của nó và tước đi cơ hội khám phá ý nghĩa của người trải nghiệm – điều trái ngược với mục đích của trị liệu thức thần – hoặc thể hiện điều gì đó đáng lo ngại về chính người trị liệu.
Một người trị liệu có tâm sẽ không bao giờ áp đặt ý nghĩa lên trải nghiệm của người khác.
Tâm lý học chiều sâu sẽ khuyến khích chúng ta nghiêm túc xem xét những khoảnh khắc trao đổi này giữa tâm thức con người và trái đất sống động, và cổ vũ chúng ta tiến vào những ngã ba giao thoa của nhận thức. Bởi vì nếu thần thoại và y học dạy ta điều gì, đó là nơi màu mỡ nhất để trưởng thành là nơi sự hiểu biết thuần túy về cuộc sống của chúng ta kết thúc và sự hoang dã bí ẩn của rừng sâu bắt đầu.
Anima Mundi và Thế giới mang linh hồn
Tại sao ý tưởng về việc một cái cây, một dòng sông, hay một cơn gió có điều gì đó muốn nói với ta lại gây xáo trộn đến vậy? Vì sao khái niệm một “vật vô tri” có thể tác động đến các giác quan của chúng ta lại làm tâm lý hiện đại phương Tây bối rối đến thế?
Nhà sử học và tác giả Theodore Roszak, người đặt ra thuật ngữ “tâm lý học sinh thái” (cũng chính là người góp phần tạo ra khái niệm “phản văn hóa”), đã viết trong cuốn Voice of the Earth: “Nếu chúng ta có thể nhìn nhận từ góc độ của thiên nhiên thì những gì ta gọi là hành vi tỉnh táo trong xã hội có thể trông như sự điên loạn. Nhưng theo nguyên tắc thực tại phổ biến, không có gì điên rồ hơn việc tin rằng thú vật, cây cối, núi non và sông suối có một ‘góc nhìn’ riêng của mình.”
Việc tin rằng thế giới tự nhiên có một góc nhìn hoặc là “mang linh hồn” như nhà tâm lý học biểu tượng James Hillman đã đề cập trong cuốn Re-Visioning Psychology, là nhận thức rằng đá và thác nước có một phẩm chất tâm thức quan trọng không kém, mở ra con đường giao tiếp giữa hai sự sống tưởng chừng như không liên quan này.
Ý niệm rằng thế giới tự thân mang linh hồn và vì thế là một thực thể sống hay thậm chí có ý thức là một trong những khái niệm táo bạo nhất của trường phái tâm lý học chiều sâu. Carl Jung đã gọi ý tưởng cổ xưa này là Anima Mundi – một khái niệm bắt nguồn từ các truyền thống tôn giáo huyền bí như Hermeticism, Gnosticism, Kabbalah, và tất nhiên là nhiều nền văn hóa bản địa khắp thế giới.
Trong khi lần theo sự mất kết nối của văn hóa châu Âu khỏi khái niệm đất trời mang linh hồn này, Jung viết trong Works Volume 11 rằng: “Sự phát triển của triết học phương Tây trong hai thế kỷ qua đã cô lập tâm trí trong phạm vi riêng của nó và cắt đứt nó khỏi sự thống nhất nguyên sơ với vũ trụ. Con người không còn là một vũ trụ nhỏ và là hình ảnh của vũ trụ lớn nữa, và ‘anima’ của anh ta không còn là tia sáng thiêng liêng của Anima Mundi, Linh hồn Thế giới.”
Nghiên cứu về khả năng của chất thức thần trong việc làm tan rã cái tôi và tăng cường kết nối với thiên nhiên đặt những chất này vào vị trí giao thoa trực tiếp với cuộc khủng hoảng khí hậu, và điều này có thể là một lợi ích vô cùng quý báu của chất thức thần.
Chấp nhận khái niệm Anima Mundi có thể giúp chúng ta điều hướng và tích hợp các trải nghiệm thức thần mà làm mờ đi những ranh giới mà xã hội đã xây dựng để phân tách con người khỏi trái đất sống.
Về mặt này, Anima Mundi và tâm lý học chiều sâu yêu cầu ta đặt câu hỏi về nhiều nền tảng của tư duy châu Âu, đặc biệt là di sản của những nhà tư tưởng như René Descartes, người đã đánh dấu bước ngoặt bằng cách đoạn tuyệt với niềm tin vào sự kết nối giữa con người và trái đất.
Nghiên cứu: Kết nối với thiên nhiên và Chất thức thần
Nếu hàng thế hệ sử dụng thực vật trong nghi lễ của các dân tộc bản địa trên toàn cầu không đủ để chứng minh thì các nghiên cứu hiện nay cho thấy chất thức thần có thể gia tăng cảm giác gắn bó với thế giới tự nhiên. Một nghiên cứu năm 2019 của Kettner và cộng sự đã kết luận rằng “cảm giác kết nối với thiên nhiên gia tăng đáng kể sau trải nghiệm thức thần trong 2 tuần, 4 tuần và thậm chí sau 2 năm,” và tần suất sử dụng chất thức thần có tương quan tích cực với cảm giác liên hệ với thiên nhiên ở các đối tượng tham gia.
Kết thúc nghiên cứu, Kettner và cộng sự viết: “Với việc mất đi ranh giới tự tham chiếu là đặc trưng của trải nghiệm tan rã cái tôi khi dùng chất thức thần, cũng như những trải nghiệm kinh ngạc trước thiên nhiên, có thể sự tan biến ranh giới giữa cái tôi và cái khác thúc đẩy cảm giác tự nhiên và bản thân hòa hợp, thể hiện qua cảm giác kết nối với thiên nhiên tăng lên.”
Sự hòa hợp này với thiên nhiên đặt loại trải nghiệm thức thần này ở phía đối diện hoàn toàn với hàng thế kỷ triết học và thế giới quan phương Tây. Trong thời đại khủng hoảng khí hậu toàn cầu, tác động của nghiên cứu này không thể xem nhẹ.
Nghiên cứu hiện tại về khả năng của chất thức thần trong việc điều trị nhiều vấn đề sức khỏe tâm thần khó chữa là vô cùng quý giá. Tuy nhiên, khả năng của chất thức thần trong việc làm tan rã cái tôi và tăng cường kết nối với thiên nhiên khiến các chất này tham gia trực tiếp vào cuộc trò chuyện với khủng hoảng khí hậu, điều này có thể là lợi ích đáng giá không kém, nếu không nói là còn quý báu hơn nữa.
Hiểu về Anima và Thuyết vạn vật hữu linh
Nhiều truyền thống bản địa coi trọng điều mà các nhà nhân chủng học gọi là “thuyết vạn vật hữu linh,” và điều này được đan xen vào các vũ trụ quan, nghi lễ, và toàn bộ hệ thống niềm tin văn hóa của họ. Việc nhân cách hóa các loài cây cỏ và địa danh trong một số truyền thống bản địa đặc biệt là các cụm từ như “Mẹ Ayahuasca”, “Ông Peyote”, hay “La Pastora” (một trong nhiều tên gọi của Salvia divinorum trong văn hóa Mazatec) đều thừa nhận rằng có điều gì đó huyền bí hơn là sự tích tụ vô tri của khoáng sản và đất đai trên trái đất này.
Qua những trải nghiệm của chính mình với các cộng đồng bản địa từ nhiều nền văn hóa khác nhau cùng với những năm tháng học tập chuyên sâu về nhân chủng học, tôn giáo, và tâm lý học chiều sâu, tôi đã nhận ra một thông điệp rõ ràng: trái đất thật sự có điều gì đó muốn truyền đạt cho chúng ta, nếu như ta có thể nhớ cách lắng nghe.
Những phương thức của người bản địa từ lâu đã mang ý nghĩa sâu sắc với tâm lý học chiều sâu bởi chính nhận thức rằng trái đất mang trong mình một linh hồn, sống động, có tri giác, và xứng đáng được tôn trọng. Chất thức thần có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giúp con người nhớ lại sự thật giản đơn này, dẫn dắt chúng ta vào con đường mà ở đó đòi hỏi một kiểu lắng nghe, tôn kính, và chú ý mà xã hội của chúng ta đã dần lãng quên.
Anima Mundi cho người hướng dẫn: Mối quan hệ với vùng đất, Nỗi đau và Linh hồn
Đây có thể là thời điểm thích hợp để đặt câu hỏi: làm sao những ý niệm này có thể ứng dụng vào việc hỗ trợ và hướng dẫn mọi người trong trải nghiệm thức thần?
Trước tiên, việc xây dựng một mối quan hệ nào đó với chính vùng đất nơi bạn làm việc là điều tối thiểu. Hãy tìm hiểu về các cộng đồng bản địa tại khu vực đó, họ là ai và từng là ai, cũng như các tên địa danh bản địa nếu có thể tìm thấy; tốt nhất là học hỏi trực tiếp từ những hậu duệ còn sống của họ và xây dựng một mối quan hệ với họ.
Câu chuyện được chia sẻ ở đầu bài viết sẽ chẳng mang nhiều ý nghĩa với tôi nếu tôi không biết về người Taino và tập quán nắn sọ độc đáo của họ. Khám phá câu chuyện chưa kể về vùng đất, dòng thời gian sinh thái và địa chất, và đặc biệt là lịch sử di cư, thuộc địa hóa và hiện đại hóa, đều là những yếu tố cần thiết để thiết lập mối quan hệ chặt chẽ với một vùng đất.
Khi ngồi lại và cảm nhận câu chuyện nguyên sơ của một nơi, ta thường bị dẫn dắt vào tầng sâu của nỗi đau. Điều này thực sự cần thiết nhưng cũng cần sự chuẩn bị và biết cách hỗ trợ những người khác có thể chìm vào một câu chuyện mang sức nặng quá lớn so với khả năng chịu đựng của họ. Tuy nhiên, nỗi đau có thể là một trong những cánh cổng sâu sắc nhất để chạm đến cảm xúc, và từ đó đến với linh hồn. Những trải nghiệm thức thần đưa con người đối diện với “nỗi đau của vùng đất” là những cảm xúc từ chính nơi đó, như thể đó là một cách mà trái đất dùng để lên tiếng – một quá trình mà con người chúng ta phần lớn đã tự điều kiện hóa để bỏ qua.Cuối cùng, việc nuôi dưỡng mối quan hệ riêng của mình với thế giới tự nhiên, với đặc trưng và bản chất của một vùng đất, sẽ giúp định hình những gì xảy ra khi “làn sương” của thế giới khác bao quanh nhận thức của bạn. Cá nhân tôi, trước mỗi chuyến hành trình với chất thức thần, tôi dâng chút thuốc lá và xin phép từ những tổ tiên từng sống ở nơi đó. Bạn không thể chỉ vô tư bước vào nhà của ai đó mà không gõ cửa. Có nhiều lý do để làm điều này, ít nhất là vì phép lịch sự.
Suy nghĩ cuối về Anima Mundi và Chất thức thần
Chất thức thần có thể là chiếc chìa khóa mở ra mối quan hệ bị đứt gãy và tổn thương của ta với thế giới tự nhiên và với linh hồn của nó, Anima Mundi. Những chất này có khả năng làm tan rã cái tôi và dẫn dắt con người đến những trải nghiệm tràn ngập cảm giác kinh ngạc trước thiên nhiên, từ đó giúp sự liên kết với thiên nhiên trở nên sâu sắc hơn.
Là một cá nhân, chúng ta cần những cuộc gặp gỡ đầy cảm hứng với Anima Mundi, nơi cái tôi bị vỡ tan để lộ ra linh hồn. Là một nền văn hóa, chúng ta rất cần một sự tôn trọng và tôn kính mới dành cho thế giới nhiều hơn con người, điều mà chất thức thần có thể truyền tải cho xã hội ngày càng lạc lối của chúng ta. Và là những thực thể có linh hồn, chúng ta cần những cuộc chạm trán sâu sắc ở cấp độ linh hồn với những gì lớn lao hơn chính mình, giúp ta nhớ cách lắng nghe thứ ngôn ngữ đang được hát lên xung quanh ta.
Con đường khác, tiếc thay, là một con đường u ám.
Nhà thơ kiêm triết gia Goethe đã biết điều này khi ông viết: “Và cho đến khi ngươi chưa từng trải qua điều này: chết đi để lớn lên, thì ngươi chỉ là vị khách rắc rối trên mảnh đất tăm tối này.”
1cm2 tổng hợp
