Nấm Psilocybe zapotecorum được mô tả lần đầu tiên trong tài liệu khoa học vào năm 1956 bởi nhà thực vật học người Pháp Roger Heim và nhà nghiên cứu nấm Robert Gordon Wasson (đây có thể là trong một chuyến đi thực địa được CIA tài trợ bí mật của Wasson). Cặp vợ chồng R. Gordon Wasson và Valentina Pavlovna Wasson được cho là những người đưa nấm thức thần vào văn hóa phương Tây, nhưng lịch sử của nấm psilocybin bắt đầu từ lâu trước những chuyến thám hiểm nấm của Wasson.
Nữ thầy mo (sabia) người Mazatec – María Sabina là người đầu tiên giới thiệu nấm psilocybin cho cặp đôi này. Bà Sabina chỉ nói tiếng Mazatec, nhưng các bản ghi âm về bài hát và câu chuyện cuộc đời của bà đã được dịch sang tiếng Anh vào năm 2003 bởi Álvaro Estrada và Jerome Rothenberg. Trong bản dịch, bà Sabina kể về lần đầu tiên ăn nấm khi còn nhỏ: bà đã chứng kiến một buổi cầu nguyện cùng “những đứa trẻ thánh thần” do một Thầy cúng tên là Juan Miguel dẫn dắt. Bà gặp vợ chồng Wasson vào những năm 1950 qua giới thiệu của quan chức thị trấn Cayetano Gárcia. Gárcia hứa với R. Gordon rằng Sabina sẽ cho ông dùng nấm, và Sabina đã làm theo yêu cầu của quan chức. Sau đó, R. Gordon viết về những gì học được từ Sabina trong bài báo của Tạp chí LIFE năm 1957, còn Valentina cũng xuất bản bài viết riêng về trải nghiệm với nấm trên This Week ngay sau đó.
Mexico không chỉ nổi tiếng với nấm Psilocybe zapotecorum mà còn là nhà của nhiều loài nấm psilocybin tự nhiên khác. Cái tên “zapotecorum” được đặt để tôn vinh cộng đồng người Zapotec bản địa – nơi Heim và Wasson tìm thấy loài nấm này. Ngày nay, các tổ chức phi lợi nhuận như Quỹ Bảo tồn Thực vật Dược liệu Bản địa và Sáng kiến Giao thoa Bản địa Châu Mỹ đang lên tiếng về những tác động tiêu cực của việc chiếm đoạt tri thức và nguồn dược liệu từ thực vật và cả nấm của người bản địa.
Môi trường sống của nấm Psilocybe zapotecorum
Mô tả ban đầu về P. zapotecorum cho rằng loại nấm này mọc ở nơi lầy lội, nhưng thực tế môi trường sống của chúng đa dạng hơn nhiều. Nấm ưa ẩm ướt, thường được tìm thấy trên vách hẻm núi, khu vực đất sạt lở. Chúng cũng xuất hiện trên các mùn bã gỗ trong các khu rừng mây ẩm ướt ở độ cao từ 900 đến 3500m, cũng như trong các khu rừng cận nhiệt đới bằng phẳng gần mực nước biển. Theo ghi chép, nấm P. zapotecorum chủ yếu phân bố ở miền nam Mexico và Guatemala. Người ta cũng ghi nhận sự xuất hiện của chúng ở các nước Nam Mỹ khác như Colombia, Brazil, Ecuador, Argentina, Venezuela và Peru.
Nhận dạng nấm Psilocybe zapotecorum
Việc xác định P. zapotecorum trước đây gặp nhiều khó khăn, dẫn đến một số nhầm lẫn về tên gọi trong các tài liệu khoa học. Chuyên gia nổi tiếng về nấm người Mexico Guzmán (1932-2016) đã công bố một mô tả chi tiết về P. zapotecorum vào năm 2012, và xác định được 12 tên khoa học tiếng Latin khác được đặt sai cho loài này trong nhiều thập kỷ qua.
Màu sắc: Mũ nấm P. zapotecorum có thể biến đổi nhiều màu, từ vàng nhạt, cam, đến đỏ nâu hoặc nâu đậm. Thân nấm thường cùng màu với mũ, nhưng đôi khi nhạt hơn, hay trắng hơn ở một số cá thể. Mang nấm có thể từ trắng nhạt đến nâu đỏ nhạt, hoặc có thể chuyển sang nâu tím khi bào tử bắt đầu hình thành.
Mũ nấm: Mũ nấm thường có đường kính khoảng 4-7cm nhưng tai nấm lớn có thể lên đến 11cm. Hình dạng mũ khá đa dạng, biến đổi từ gần như phẳng (chữ V lồi) đến tròn (lồi), hình nón hoặc hình quả chuông. phần chóp mũ đôi khi lại lõm xuống nhẹ (hõm nông) hoặc nhô lên thành một núm nhỏ (có núm vú) – điều này càng khiến việc nhận dạng chúng trở nên khó khăn.
Mang nấm gắn vào thân theo kiểu lõm vào (xoay lõm) hoặc hẹp (dính liền). Khi còn non, mũ nấm được bao phủ bởi một lớp màng mỏng như mạng nhện. Lớp màng này sẽ rách ra khi mũ nở to. Đôi khi, dấu tích của màng còn sót lại thành những vảy xù xì trên mép mũ hoặc một vòng nhạt xung quanh thân. Tuy nhiên, cả vảy và vòng này đều có thể bong tróc do mưa, gió hoặc chạm mạnh.
Thân nấm: Thân nấm hoang dã P. zapotecorum cao khoảng 10-18cm, trong khi những tai nấm được nuôi trồng có thể đạt đến 33cm. Thân nấm có thể đặc hoặc rỗng ruột, thường phủ đầy vảy trắng mịn. Chân đế thường nối với một cấu trúc giống như rễ cây dài gọi là giả rễ, gồm một hoặc nhiều sợi nấm dày nằm dưới bề mặt giá thể.
Bào tử: Bào tử của P. zapotecorum tạo ra màu nâu tím, đậm giống như hầu hết các loài thuộc chi Psilocybe.
Độ mạnh của nấm Psilocybe zapotecorum
Hàm lượng psilocybin và psilocin trong nấm Psilocybe zapotecorum lần đầu được đo bởi Roger Heim và Albert Hofmann vào cuối những năm 50. Tuy nhiên, nghiên cứu gốc bằng tiếng Pháp thừa nhận mẫu nấm khô hai năm tuổi mà họ phân tích rất có thể không phản ánh chính xác tiềm năng thực sự của loài này. Kết quả của họ cho thấy chỉ có 0,05% psilocybin và không có psilocin. Kể từ đó, chỉ có thêm ba nghiên cứu hiện đại kiểm tra độ mạnh của loài nấm này.
Sự hợp tác bất ngờ giữa Trung tâm Nghiên cứu của Nestle ở Thụy Sĩ và tổ chức bảo tồn đa dạng sinh học Brazil đã công bố một cuộc khảo sát về nấm psychoactive ở bang Paraná, Brazil vào năm 1993. Kết quả cho thấy các mẫu nấm Psilocybe zapotecorum khô chứa 0,06-0,3% psilocybin và 0,05-0,1% psilocin. Một hợp chất khác ảnh hưởng đến tác dụng psychoactive là baeocystin cũng được tìm thấy với nồng độ tối đa 0,02%.
Nghiên cứu năm 2022 của Klára Gotvaldová và các cộng sự đã phân tích độ mạnh của 82 bộ sưu tập nấm, bao gồm cả nấm Psilocybe zapotecorum hoang dã từ Mexico năm 2016. Nghiên cứu này cho thấy nồng độ psilocybin đạt 0,90-0,97% và psilocin là 0,029-0,037%. Ngoài ra còn có baeocystin (0,043-0,048%), norbaeocystin (khoảng 0,021%) và aeruginascin (0,021%).
Tuy nhiên, nghiên cứu gây chú ý nhất được thực hiện bởi các trường Đại học Ohio State và Vanderbilt phối hợp với The Entheome Foundation và Tryp Labs năm 2023. Bằng cách nuôi cấy một dòng nấm Psilocybe zapotecorum “La Martinica” được phân lập từ tự nhiên trong điều kiện phòng thí nghiệm, các nhà nghiên cứu ghi nhận tiềm năng trung bình là 1,79% psilocybin trong toàn bộ nấm và tối đa 3,04% ở phần mũ.
Cho đến nghiên cứu này, loài chứa psilocybin mạnh nhất thuộc về một mẫu nấm Psilocybe azurescens được tìm thấy ở Oregon, với nồng độ 1,78%. Trong khi nghiên cứu mới gợi ý một số dòng nấm Psilocybe zapotecorum có thể là “vua mới” về hàm lượng psilocybin. Các tác giả cũng chia sẻ rằng quy trình xử lý tốt hơn trong nghiên cứu của họ khiến psilocybin ít bị phân huỷ nên kết quả chính xác hơn.
Cũng cần lưu ý rằng tất cả các nghiên cứu về độ mạnh của nấm Psilocybe zapotecorum được thực hiện trước năm 2023 đều đo hàm lượng alkaloid (loại hợp chất hữu cơ có nitơ) của các loài hoang dã. Bên cạnh đó, điều kiện nuôi cấy La Martinica được kiểm soát và giàu chất dinh dưỡng có thể giúp chúng sản sinh nhiều psilocybin hơn so với nấm mọc tự nhiên.
Nuôi trồng nấm Psilocybe zapotecorum
Roger Heim là người đầu tiên ghi nhận việc trồng thành công nấm P. zapotecorum vào năm 1958. Tuy nhiên, ông cho biết gặp khó khăn trong việc khiến chúng phát triển trên các giá thể khác nhau. Trên thực tế, loại nấm này hiếm khi được nuôi trồng, nhưng vài năm trở lại đây, việc thử nghiệm trồng nấm P. zapotecorum lại nở rộ. Mặc dù có một số trường hợp thành công, nhiều nỗ lực khác lại cho kết quả là nấm còi cọc, biến dạng và không tạo bào tử.
Một trong những phương pháp nuôi trồng hiệu quả nhất được công bố vào năm 2023 là sử dụng hỗn hợp xơ dừa và vermiculite vô trùng, trộn thêm thêm hạt yến mạch nguyên cám và ủ ở nhiệt độ 20-22°C. Các tác giả lưu ý rằng sử dụng máy phun sương siêu âm tạo ra màn sương mịn là tốt nhất vì việc phun sương trực tiếp khiến nấm đang phát triển bị chết. Ngoài ra, người trồng nấm còn cho rằng cường độ ánh sáng thấp và lớp phủ đơn giản đóng vai trò quan trọng trong việc thu hoạch được nấm khỏe mạnh, có hình dáng gần giống với nấm hoang dã. Nấm cần khoảng 3-5 tháng để phát triển.
Do có cấu trúc giống rễ được gọi là giả rễ, một số người dùng kéo để thu hoạch nấm P. zapotecorum. Họ cắt bỏ phần sợi nấm dày để tránh làm giá thể bị ảnh hưởng quá nhiều.
Nấm Psilocybe zapotecorum có ăn được không?
Nấm P. zapotecorum tuy ăn được nhưng lại được ưa chuộng hơn vì tác dụng gây ảo giác giống như nhiều loại nấm thức thần khác. Một nghiên cứu năm 2023 mô tả chúng có vị chua “giống như pin 9v” và “mùi gợi nhớ đến dưa chuột và củ cải”. Mặc dù có hương vị khá lạ, đây có thể không phải trải nghiệm ẩm thực thú vị đối với nhiều người.
1cm2 tổng hợp
