“Shadow work” (tạm dịch: chấp nhận và chữa lành những mặt tối) trong trải nghiệm với chất thức thần là một phần cốt lõi để khai mở tiềm năng chuyển hóa của các chất này, giúp chúng ta đối diện và hòa nhập những phần ẩn sâu trong tâm hồn.
Trải nghiệm với chất thức thần không tự nhiên mang lại sự thay đổi lâu dài và cũng không phải là quá trình thụ động – nó đòi hỏi sự tham gia chủ động. Các hợp chất này mở ra cánh cửa đến vô thức, mời gọi chúng ta tìm kiếm ý nghĩa từ những gì nó tiết lộ. Shadow work hỗ trợ quá trình này bằng cách giúp ta chấp nhận và hòa nhập những phần bị giấu kín để từ đó đạt được sự toàn vẹn của bản thân.
“Bóng tối” là gì?
Nhà tâm lý trị liệu Carl G. Jung đã đưa ra khái niệm “bóng tối” (shadow) để mô tả những bản năng, ham muốn, và cảm xúc mà chúng ta vô thức hoặc có ý thức kìm nén nhưng lại ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống.
Bóng tối chứa đựng những bí mật sâu kín, những khao khát thầm lặng và cảm xúc bị che lấp. Nó là nơi trú ngụ của nỗi sợ lớn nhất và tiềm năng tối đa của con người. Bóng tối là nguồn gốc của trực giác, trí tuệ và quá trình cá thể hóa. Nhưng đa số chúng ta lại chối bỏ nó bởi ta sợ sự thật rằng bản thân vừa thiện vừa ác, vừa yêu thương vừa căm ghét, vừa giận dữ vừa bình thản, vừa tổn thương vừa hân hoan, vừa nam tính vừa nữ tính.
“Bóng tối là một phần sống động trong nhân cách và do đó, nó luôn muốn tồn tại ở một hình thức nào đó. Không thể xóa bỏ hay hợp lý hóa sự tồn tại của nó,” Jung từng viết trong cuốn Archetypes and the Collective Unconscious (tạm dịch: Nguyên mẫu và Vô thức tập thể).
Tuy nhiên, chúng ta thường cố giấu đi những đặc điểm không mong muốn của mình một phần để hòa nhập với xã hội.
Theo Ann Shulgin, một trong những người tiên phong trong liệu pháp hỗ trợ bằng chất thức thần, điều này là cần thiết. Xét cho cùng, chúng ta không thể thực hiện những ý tưởng đen tối nhất của mình như tông xe vào những tài xế cắt ngang chúng ta. Chúng ta cần sự kiểm soát hành vi thông qua cái tôi (ego) để dập tắt những ham muốn đó.
Tuy nhiên, vấn đề nảy sinh khi chúng ta kìm nén quá mức và phủ nhận sự tồn tại của bóng tối.
Khi trốn tránh các khía cạnh tiêu cực trong bản thân như sự hung hăng, cảm giác tội lỗi, tham vọng quyền lực, hay lòng tham, chúng lại kiểm soát cuộc sống của chúng ta nhiều hơn. Bóng tối ẩn giấu này thường bất ngờ xuất hiện như khi ta bùng nổ vì những điều nhỏ nhặt, tự phá hỏng sự nghiệp vì sợ thành công, hoặc buông lời mỉa mai thay vì đối mặt trực tiếp với mâu thuẫn. Sự hổ thẹn hoặc cảm giác tội lỗi chưa được xử lý có thể biến thành cầu toàn, và cảm giác thiếu thốn bị chôn giấu có thể dẫn đến nhu cầu kiểm soát thái quá.
Jung từng viết: “Người bị bóng tối chiếm hữu luôn đứng trong ánh sáng của chính mình và rơi vào những cái bẫy do chính mình tạo ra.”
Cũng giống như chúng ta kìm nén những đặc điểm tiêu cực, ta cũng chôn vùi các phẩm chất tích cực.
“Bóng tối vàng” là gì?
“Bóng tối vàng” ám chỉ những phẩm chất tích cực như sự tự tin, sáng tạo, lòng trắc ẩn, khả năng lãnh đạo, và niềm vui. Chúng ta thường thấy những đặc điểm này ở người khác nhưng lại không nhận ra chúng trong chính mình bởi ta cảm thấy không xứng đáng, sợ thất bại, hoặc không quen thể hiện chúng.
Kyle Buller, đồng sáng lập Psychedelics Today và là chuyên gia trị liệu tích hợp chất thức thần lưu ý rằng nhiều người lớn lên trong môi trường không chào đón những cảm xúc tích cực.
“Nhiều người gặp khó khăn trong việc trải nghiệm niềm vui vì họ liên kết nó với cảm giác tội lỗi hoặc xấu hổ, hoặc họ nghĩ rằng trọng tâm trị liệu nên là các cảm xúc tiêu cực khi làm việc với bóng tối. Họ muốn dập tắt những cảm giác tốt đẹp. Đây là cơ hội tuyệt vời để làm việc với phần bóng tối vàng,” Buller chia sẻ.
Dù là bóng tối đen hay vàng, nó đều cần được đưa ra ánh sáng để chúng ta giành lại quyền tự chủ của mình. Nhưng điều đó đòi hỏi ta phải chủ động thực hiện quá trình này.
Cách khai phá vô thức: Shadow work
Ido Cohen, tiến sĩ tâm lý học và giảng viên chính của khóa học “Navigating the Jungian Shadow with Psychedelics”, định nghĩa shadow work là quá trình nâng cao nhận thức về chính mình.
“Chúng ta phát triển khả năng nhận thức và hiện thực hóa những gì mình ý thức được,” Cohen chia sẻ.
Chất thức thần là một trong những phương pháp tốt nhất để thực hiện công việc này, bởi chúng “kích hoạt và khuếch đại tâm lý, cảm xúc, cơ thể và cả chiều sâu tâm linh.” Ngoài chất thức thần, giấc mơ, thôi miên, và các bước ngoặt lớn trong cuộc sống cũng là những chất xúc tác mạnh mẽ.
Giấc mơ
Jung tin rằng giấc mơ là con đường trực tiếp dẫn đến vô thức thông qua các biểu tượng của chúng. Ông cho rằng những chủ đề như ngã từ trên cao có thể biểu thị nỗi sợ thất bại, bị rượt đuổi phản ánh mâu thuẫn chưa được giải quyết, hay các hình bóng u ám chỉ những khao khát bị chôn vùi. Theo Jung, phân tích và xử lý các biểu tượng này giúp chúng ta soi sáng phần bóng tối.
Thôi miên
Theo Ann Shulgin, liệu pháp thôi miên Ericksonian là một phương pháp mạnh mẽ khác để làm việc với bóng tối. Phương pháp này dẫn bệnh nhân vào trạng thái thôi miên, nơi họ hình dung mình đang đi xuống cầu thang sâu vào thế giới nội tâm. Khi đến tầng hầm, họ đối diện với bóng tối thường hiện hình dưới dạng một con thú dữ tợn. Người dẫn dắt thôi miên khuyến khích họ không sợ hãi mà thay vào đó hãy nhập vào con thú và nhìn thế giới qua đôi mắt của nó. Sự hòa hợp này biến bóng tối thành một đồng minh thay vì kẻ thù.
Những bước ngoặt
Các bước ngoặt lớn như mất đi người thân yêu hoặc khủng hoảng tuổi trung niên cũng có thể kích hoạt quá trình shadow work – dù chúng ta có lựa chọn hay không. Những sự kiện này phá vỡ lớp phòng thủ và cấu trúc bản ngã, để lại chúng ta trần trụi với những cảm xúc, ham muốn và mâu thuẫn bị kìm nén, đòi hỏi sự đối diện để trưởng thành.
Chất thức thần
Trải nghiệm với chất thức thần có lẽ là con đường đáng tin cậy nhất để đi sâu vào tâm hồn, bởi chúng thay đổi tận gốc cách ta suy nghĩ, cảm nhận, nhìn nhận và trải nghiệm thế giới nội tâm và ngoại cảnh. Các chất thức thần như đưa ta vượt qua bức màn bản ngã để bước thẳng vào vùng vô thức.
“Chất thức thần mang đến cơ hội độc nhất để đối diện trực tiếp với những phần bị kìm nén trong bản thân. Chúng cho phép tiếp cận theo những cách mà liệu pháp tâm lý truyền thống khó có thể làm được,” Buller chia sẻ.
Shadow work trong hành trình với Chất thức thần
Chất thức thần giúp chúng ta tiếp cận bóng tối bằng cách làm gián đoạn cách các mạng lưới thần kinh trong não giao tiếp và xử lý kích thích. Quá trình này làm giảm hoạt động của Default Mode Network (DMN – Mạng chế độ mặc định) trong não, nơi kiểm soát cảm giác về bản thân và cái tôi.
Khi DMN tạm lắng, ranh giới giữa ý thức và vô thức mờ đi. Trải nghiệm này đào sâu những suy nghĩ, ký ức, cảm xúc và hình ảnh bị kìm nén, đồng thời cho phép chúng ta tương tác với chúng từ một trạng thái cởi mở và dễ tiếp nhận hơn.
Shadow work có thể tự nhiên diễn ra trong những hành trình này. Chúng ta có thể vượt qua nhãn mác vô thức của “tốt” hay “xấu,” thoát khỏi những ràng buộc của bản ngã và hòa nhập vào điều gì đó lớn lao hơn chính mình. Những nhận thức sâu sắc như vậy có thể mang tính biến đổi nhưng chúng không phải lúc nào cũng là tiêu chuẩn.
Chất thức thần thường làm nổi lên những sang chấn nghiêm trọng và những phần bị tổn thương mà chúng ta có thể chưa sẵn sàng đối diện. Việc đối mặt này có thể khơi dậy sự giận dữ, đau buồn hoặc xấu hổ mãnh liệt. Cái tôi sẽ chống lại sự khó chịu để bảo vệ chúng ta, nhưng nghịch lý thay, điều này chỉ làm tình trạng thêm trầm trọng. Chúng ta có thể cảm thấy quá tải, quá gắn bó với nỗi đau hoặc hoàn toàn tách biệt khỏi thực tại.
Những rủi ro thực tế này là lý do quan trọng khiến việc điều hướng bóng tối bằng chất thức thần thường cần sự hỗ trợ, đặc biệt khi chúng ta chưa có kinh nghiệm với các chất này.
Tầm quan trọng của sự hỗ trợ trong quá trình Shadow work qua Chất thức thần
Liệu pháp hỗ trợ bằng chất thức thần, huấn luyện chuẩn bị và tích hợp cũng như các buổi chia sẻ nhóm cung cấp nền tảng quan trọng để đối diện và chấp nhận những khía cạnh vô thức của bản thân.
Các nhà trị liệu hoặc người hướng dẫn có kinh nghiệm biết cách tạo không gian an toàn để mọi phần trong con người chúng ta được bộc lộ. Nếu chúng ta đang phải đối mặt với cơn giận chưa được giải tỏa, họ có thể giúp chúng ta cảm nhận và giải phóng nó.
“Tức giận là một cảm xúc lớn mà nhiều người khó thể hiện. Chúng tôi [những nhà thực hành] có thể hỏi: ‘Việc bộc lộ cơn giận này sẽ trông như thế nào?’ Có thể là hét lớn, run rẩy, hoặc nói ra thành lời. Thậm chí, khách hàng có thể trút giận lên nhà trị liệu thay vì người họ thực sự giận,” Buller giải thích, đồng thời nhấn mạnh rằng sự chuyển hướng cảm xúc này là chấp nhận được miễn là nằm trong giới hạn an toàn của người hướng dẫn.
Người hướng dẫn chất thức thần cũng khuyến khích chúng ta ở lại với những cảm giác mà ta muốn né tránh.
“Khi khách hàng cảm thấy khó chịu, chúng tôi có thể hỏi: ‘Bạn có thể tìm thấy sự thoải mái nào trong cảm giác này không?’ Đôi khi, chính ở ranh giới của sự khó chịu là nơi công việc thực sự bắt đầu,” Buller chia sẻ.
Từ góc nhìn của phương pháp thở holotropic, Buller cho rằng việc khuếch đại cảm xúc chính là chìa khóa để giải phóng chúng khỏi hệ thống cơ thể.
Tuy nhiên, có những lúc ranh giới này quá nguy hiểm để tiếp cận, và những nhà thực hành giỏi sẽ biết khi nào cần dừng lại.
“Chúng tôi không ép khách hàng thực hiện shadow work. Nếu đi quá nhanh, các phần vô thức có thể chống lại. Thay vào đó, chúng tôi áp dụng cách tiếp cận chậm rãi và hợp tác với khách hàng để họ có thể dần dần đi sâu hơn,” Buller cho biết.
Sự đồng hành này cho phép người hướng dẫn xác định khi nào việc đào sâu vào nội dung của bóng tối là phù hợp và khi nào nó có thể gây tổn thương.
Tích hợp Shadow work khi trải nghiệm thức thần
Sau khi đối diện với bóng tối, bước tiếp theo là quá trình tích hợp, nơi chúng ta diễn giải và hành động dựa trên những gì đã khám phá. Một số phương pháp tích hợp hiệu quả nhất bao gồm làm việc với nhà trị liệu, huấn luyện viên, hoặc tham gia các nhóm hỗ trợ.
“Lý tưởng nhất là chúng ta bắt đầu từ một quy trình an toàn, chậm rãi tiêu hóa những nhận thức đạt được từ chất thức thần. Từ đó, chúng ta xây dựng mối quan hệ với sự tò mò, tìm hiểu, và sau đó là thay đổi,” Cohen chia sẻ.
Thay đổi là phần thách thức nhất bởi nó đòi hỏi chúng ta phải tái cấu trúc cuộc sống để phù hợp với bản chất chân thực mà bấy lâu nay chúng ta che giấu. Điều này có thể đồng nghĩa với việc từ bỏ công việc, kết thúc một cuộc hôn nhân, hoặc điều chỉnh lại các mối quan hệ với bạn bè, gia đình và cả những chất kích thích. Những thay đổi mang tính cách mạng như vậy thường cần sự hỗ trợ đáng tin cậy và một hệ thống trách nhiệm đầy nhân ái.
Các nhà trị liệu được đào tạo về tích hợp trải nghiệm thức thần, đặc biệt là những người sử dụng các khung lý thuyết như phân tích Jungian hoặc Internal Family Systems (IFS) rất phù hợp để hỗ trợ quá trình làm việc với bóng tối. Họ mang lại một phương pháp có cấu trúc để xử lý những chất liệu vô thức.
Các nhà trị liệu theo trường phái Jungian có thể giúp giải mã các thông điệp biểu tượng trong những hình ảnh thức thần như hình ảnh con hổ, một hình tượng có thể đại diện cho sự nữ tính bị kìm nén, sự hung hăng, hoặc tinh thần độc lập.
Họ cũng giúp chúng ta hiểu các cảm giác trong cơ thể, tư thế, ký ức, và cảm xúc đi kèm với trải nghiệm.
“Chúng ta cần hiểu bóng tối trong bối cảnh rộng lớn hơn. Nó được hình thành như thế nào, có tác dụng gì, và nhiều hơn thế. Điều này giúp chúng ta kết nối những mảnh ghép lại với nhau, mở ra sự nhận thức về ảnh hưởng xuyên thế hệ và môi trường, đồng thời phát triển lòng trắc ẩn với bản thân,” Cohen giải thích.
Trong ngữ cảnh của IFS, các nhà trị liệu sử dụng ngôn ngữ của các phần (parts) để giúp chúng ta tích hợp bóng tối. Họ có thể hướng dẫn chúng ta hiểu rằng con hổ chính là một phần bảo vệ đang quyết liệt che chở những phần dễ tổn thương và bị lưu đày như đứa trẻ bên trong từng bị tổn thương. Cách tiếp cận này ngăn chúng ta đồng nhất quá mức với cơn giận bị kìm nén, thay vào đó giúp chúng ta phát triển một cảm giác về bản thân hài hòa và cân bằng hơn.
Lời kết
Làm việc với bóng tối thông qua chất thức thần là một quá trình đầy biến đổi, đặc biệt khi được kết hợp và tích hợp sâu sắc. Phương pháp này mang lại một khung lý thuyết để hiểu những hình ảnh, cảm giác, và suy nghĩ xuất hiện trong các trạng thái ý thức thay đổi đồng thời khuyến khích chúng ta đi xa hơn nữa. Chất thức thần làm dịu cái tôi và khuếch đại tâm lý, giúp chúng ta đón nhận những phần bị bỏ quên như những mảnh ghép cần thiết để hoàn thiện nhân tính của mình.
1cm2 tổng hợp
